falenica.pl

W Falenicy żydzi mieszkali już w latach 80tych XIXw. Znacząca grupa osiedliła się tutaj w 1905 r. po pogromie w Wiązownej. Założyciel Falenicy Karol Hanneman parcelując swoje grunty stwarzał sprzyjające warunki do osadnictwa w pobliżu linii kolejowej. Przybywały więc do Falenicy rodziny żydowskie z Garwolina, Góry Kalwarii, Radzymina...osiedlając się zwłaszcza po wschodniej stronie torów. Na przełomie lat 1936/37 w Falenicy mieszkało już ok. 5300 żydów na 8000 stałych mieszkańców. Była to społeczność znakomicie zorganizowana. Była, więc Falenica ośrodkiem życia religijnego. Istniały tu liczne bożnice chasydzkie: Bejt ha-midrasz chasydów z Parysowa, sztibłech chasydów: z Góry Kalwarii, Aleksandrowa, Grodziska i Kołbieli.( Zachował się jedynie budynek synagogi przy ul. Bambusowej wzniesiony pod koniec lat trzydziestych. Po wojnie bardzo mocno przebudowany. Również mocno przebudowany zachował się budynek rytualnej łaźni „mykwy”przy ul. Kłodzkiej (dawniej Cichej). Najlepiej zachowaną pamiątką po tamtej społeczności jest okazały Dom Starców, należący do Towarzystwa Wspomagania Ubogich Żydów „Ezra” wybudowany przy wsparciu międzynarodowej organizacji pomocy żydom Joint. Stoi przy ul. Patriotów dawniej Piłsudskiego. Działał również w Falenicy sierociniec Pomoc Dziecka Nasz Ul ( dziś ul. Halna). Młodzież mogła rozwijać swoje sportowe zainteresowania w klubie sportowym „Gordonia”.
Centrum Falenicy miało wtedy dość zwartą, drewnianą małomiasteczkową zabudowę. Jego oś stanowiła ulica Handlowa ( dziś Walcownicza) z drewnianymi „kamieniczkami” mieszczącymi w swej parterowej części sklepiki. W okolicy wśród sosnowych lasów rozlokowane były wille i pensjonaty. Wszak Falenica była wtedy kurortem, do którego w sezonie ciągnęły z Warszawy tłumy letników. Wydaje się, że właśnie letnicy byli głównym źródłem utrzymania dla faleniczan.
Ich spokojne życie przerwał niemiecki najazd na Polskę. 19 IX 1939r. doszło do bitwy pod Falenicą. W jej następstwie spłonęła część miasteczka z ulicą handlową. Dnia 31 X 1940r. niemieckie władze okupacyjne utworzyły z części Falenicy i Miedzeszyna getto. Na Obszar ograniczony dzisiejszymi ulicami:Lawinową, Mszańską Chryzantemy, Hiacyntową, Bartoszycką, krótkimi odcinkami Bystrzyckiej i Walcowniczej w pobliżu przejazdu kolejowego, oraz ulicą Patriotów przesiedlono żydowską ludność Falenicy i sąsiednich miejscowości. 15 I 1941r. getto zostało zamknięte, a jego opuszczenie karane było śmiercią.20 VIII 1942r. miał miejsce ostatni akt tragedii żydów falenickich. O godzinie trzeciej nad ranem Niemcy rozpoczęli likwidację getta. Pacyfikacja trwała do wieczora.Ci, którzy ją przeżyli zostali załadowani do wagonów towarowych ustawionych przy rampie kolejowej w Falenicy. Ich los dokonał się w Treblince. Razem z nimi załadowano do wagonów około tysiąca żydów przypędzonych tu przez Wawer i Radość z Rembertowa oraz kilkaset osób z Otwocka. Stu wybrańców z Falenicy otrzymało odroczenie. Skierowano ich do pracy w miejscowym tartaku. 7 V 1943r. barak, w którym mieszkali został wysadzony w powietrze granatami przez niemieckich żandarmów.
Getto falenickie zamieszkiwało około 6500 ludzi prawie wszyscy zginęli bądź na miejscu bądź w obozie zagłady w Treblince. Po wojnie na gruzach getta powstały nowe osiedla, zamieszkali nowi ludzie. Pamięć historyczna tego miejsca została przerwana. Do początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku nie było tu najmniejszego śladu tragedii z sierpnia 1942 roku. Próby jej upamiętnienia w 1977 roku spotkały się ze sprzeciwem komunistycznej biurokracji. W 1984 roku odbył się nielegalny marsz szlakiem Rembertów-Falenica. Wzięła w nim udział grupa kilkunastu osób. W dniu 19 IX 1990 roku Zarząd Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” Falenica-Międzeszyn-Radość uznał za konieczne podjęcie kroków w celu upamiętnienia tragedii getta w Falenicy. W 1992r. w 50-tą rocznicę tamtych wydarzeń odbył się już legalny marsz z Rembertowa do Falenicy i uroczyste odsłonięcie pomnika przed dworcem w Falenicy.Pomnika, przy, którym co roku 20 sierpnia gromadzą się ci mieszkańcy Falenicy, którzy odczuwają taką potrzebę.

Paweł Przyrowski