Jest już druga dekada sierpnia 1939 roku, w Ostrogu nad Horyniem trwają przygotowania do święta pułkowego, które 19 Pułk Ułanów Wołyńskich obchodzi 19 sierpnia. Tego dnia przypada rocznica zwycięskiej bitwy pod Skrzeszewem i Frankopolem w 1920 roku w czasie wojny polsko- bolszewickiej. Jednak im bliżej tego dnia tym atmosfera w dowództwie pułku staje się coraz bardziej napięta. Przepustki zostają wstrzymane, kawalerzyści po raz kolejny sprawdzają broń. W końcu, 15 sierpnia przychodzi rozkaz mobilizacji pułku na miejsce zgrupowania Wołyńskiej Brygady Kawalerii aż pod Wieluń. Podróż koleją zajmuje jednostce dwa dni. Dnia 18 sierpnia dowódca pułku ppłk. dypl. Józef Pętkowski może zameldować dowódcy Wołyńskiej BK gotowość bojową podległych mu oddziałów.
***
Wołyńska Brygada Kawalerii została przydzielona do Armii „Łódź”. 1 września 1939 r. Brygada w składzie: 12, 19 i 21 Pułki Ułanów i 2 Pułk Strzelców Konnych oraz dywizjony i szwadrony wsparcia, pod dowództwem płk Juliana Filipowicza, odniosła zwycięstwo pod Mokrą koło Częstochowy. Odparła aż cztery natarcia niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Walka pod Mokrą była przykładem boju opóźniającego, który został uwieńczony sukcesem.
***
Za bitwę pod Mokrą, a następnie pod Ostrowami, Kamińskiem, Cyrusową Wolą, Mińskiem Mazowieckim i Krasnobrodem żołnierze WBK otrzymali 108 Krzyży Orderu Virtuti Militari i kilka Krzyży Walecznych - najwięcej spośród wszystkich jednostek w 1939 roku.
***
W kampanii wrześniowej 1939 roku poległo 3-ch oficerów, a 2/3 stanu etatowego 19 Pułku stanowili zabici i ranni.
12-stu oficerów zostało zamordowanych w obozach na ternie Rosji Sowieckiej. Pułk przestał istnieć. Jednak piąte lub szóste odtworzenie jednostki nastąpiło w ramach Armii Krajowej – 19-sty był reprezentowany przez 3 szwadrony liniowe i wchodził w skład 27 Wołyńskiej Dywizji AK.
***
Ułani 19 pułku walczyli również pod Otwockiem i Radością.
Miesiąc po święcie pułkowym, każdego 19 września uczniowie Szkoły nr 204 z Radości spotykają się na cmentarzu wojennym w Aleksandrowie, zachowując w ten sposób pamięć o tych, którzy złożyli najwyższą ofiarę na ołtarzu Ojczyzny.
***
Źródło: Wielka Księga Kawalerii H. Smaczny, 1989
: Kampania Wrześniowa 1939.pl
: Ostrowy nad Okszą
Zdjęcie: Odznaka 19-stego Pułku
